Online shaming, canceling, intimidatie, discriminatie of haat… Wanneer iemand online te maken krijgt met kwetsend gedrag, zijn er meestal omstanders die getuige zijn van de situatie. Zij kunnen een groot verschil maken door als upstander in actie te komen. Bijvoorbeeld door zich uit te spreken tegen het gedrag, het slachtoffer te steunen of melding te maken. Maar vaak doen we niks, en negeren we het gedrag. Hoe kunnen we toch als upstander in actie komen? Waarom is dat belangrijk? En wat kun jij doen om upstander-gedrag bij jezelf en anderen te stimuleren?

Bitescience dook in het wetenschappelijke onderzoek hiernaar en zocht het voor je uit. De meeste inzichten die in deze Bitefile beschreven staan zijn gebaseerd op onderzoek naar omstanders van online pestgedrag.

In opdracht van Netwerk Mediawijsheid analyseert Bitescience het meest recente en relevante wetenschappelijke onderzoek naar mediawijsheid-thema’s. Het thema waar in deze Bitefile aandacht aan wordt besteed is online upstandergedrag. Ook bespreken we de belangrijkste mediawijze vragen voor de toekomst. Bekijk hier ook de andere thema’s

Waarom is het belangrijk om als upstander in actie te komen?

Passief gedrag van omstanders (wegkijken en zwijgen) kan worden geïnterpreteerd als aanvaarding van het kwetsende gedrag. Dat kan leiden tot een toename van het negatieve gedrag en meer emotioneel leed voor de slachtoffers.

Als omstanders van online kwetsend gedrag daarentegen als upstander in actie komen, kunnen zij:

• de negatieve effecten van dat gedrag op het welzijn van de betrokkenen verlichten,
• toekomstige gevallen van kwetsend gedrag online verminderen,
• de sociale normen positief beïnvloeden, zodat minder mensen kwetsende en meer mensen prosociale dingen delen online.

Hoe kun je als upstander in actie komen?

Omstanders kunnen een positieve bijdrage leveren aan een socialere online wereld. Er zijn verschillende manieren waarop omstanders als upstander in actie kunnen komen tegen online kwetsend gedrag. Dat kan direct en publiekelijk, maar ook indirect en anoniem:

• Je publiekelijk en op respectvolle wijze uitspreken tegen het gedrag van degene die kwetsend gedrag online vertoont (bijvoorbeeld in de vorm van een openbare opmerking: “Dit is niet cool/niet oké”)
• De persoon die kwetsend gedrag online vertoont persoonlijk en op respectvolle wijze aanspreken op het gedrag (bijvoorbeeld door een een-op-een bericht te sturen en uit te leggen waarom het gedrag niet oké is)
• De persoon waartegen het kwetsende gedrag online gericht is publiekelijk of persoonlijk steunen (bijvoorbeeld door een bericht te sturen en te vragen hoe het gaat of door iemand te troosten)
• Hulp inschakelen van een bekende (bijvoorbeeld een leerkracht, ouder, vriend of vriendin)
• De situatie melden bij het socialemediaplatform waar de situatie zich afspeelt
• De situatie melden bij de politie of een ander meldpunt (zoals Meldknop.nl)

10 tips om online upstander-gedrag te stimuleren

Dit kun jij doen om jezelf en anderen te stimuleren om als upstander in actie te komen tegen online kwetsend gedrag:

1. Train empathie
   Omstanders zijn eerder geneigd om als upstander in actie te komen als zij empatischer zijn. Empathische mensen zijn in staat de emoties van anderen te herkennen en begrijpen. Daardoor kunnen zij goed meevoelen met slachtoffers van online kwetsend gedrag. Je kunt empathie trainen door je in te leven in een ander. Ga in de schoenen van een ander staan en bedenk hoe diegene zich voelt. Empathie kan ook versterkt worden door het beoefenen van mindfulness.
2. Houd rekening met angst voor vergelding
   Een van de grootste belemmeringen voor omstanders om als upstander in actie te komen is de angst om zelf doelwit te worden van kwetsend gedrag. Dat geldt met name voor het publiekelijk in actie komen, zoals het direct aanspreken van de dader of het openlijk steunen van het slachtoffer. Er zijn echter ook anoniemere manieren om als upstander in actie te komen waarbij de kans op vergelding (waarschijnlijk) minder groot is, zoals het melden van kwetsend gedrag bij het platform. Het kan helpen mensen daarvan bewust te maken.
3. Train herkenning van online kwetsend gedrag
   Mensen hebben vaak moeite om te beoordelen of de gebeurtenissen waarvan zij getuige zijn erg genoeg zijn om in te grijpen. Tenzij die gebeurtenissen ernstig genoeg zijn om geen twijfel te laten bestaan. Als mensen niet zeker weten of een situatie erg genoeg is om er iets tegen te doen, dan is de kans kleiner dat zij als upstander in actie komen. Upstander-gedrag kan gestimuleerd worden door mensen te trainen om kwetsend gedrag online beter te herkennen (zie bijvoorbeeld de website eerstehulpbijonlinehaat.nl).
4. Empower slachtoffers om hulp te vragen
   Mensen zijn eerder geneigd om als upstander in actie te komen als het slachtoffer actief om hulp vraagt. Als slachtoffers om hulp vragen dan helpt dat omstanders een betere inschatting te maken van de ernst van de situatie. Omstanders gaan zich dan ook verantwoordelijker voelen om in te grijpen.
5. Versterk gevoel van zelf-effectiviteit
   Mensen zijn eerder geneigd om als upstander in actie te komen als ze weten hoe ze dat kunnen doen. Als ze er vertrouwen in hebben dat ze dat kunnen. En als ze ervan overtuigd zijn dat hun acties als upstander effectief zijn in het tegengaan van online kwetsend gedrag. Om het gevoel van zelf-effectiviteit te versterken kan het daarom zinvol zijn om mensen uit te leggen wat effectieve upstander-strategieën zijn (zoals hierboven vermeld onder het kopje ‘Hoe kun je als upstander in actie komen’). Train hen in het toepassen daarvan.
6. Verminder morele onthechting
   Morele onthechting betekent dat iemand moreel los staat van de situatie. Diegene voelt dus geen verantwoordelijkheid om in te grijpen (“Het zijn mijn zaken niet”). Mensen die minder moreel onthecht zijn voelen een sterkere morele verplichting om te helpen, omdat dat het juiste is. Zij zijn daardoor eerder geneigd als upstander in actie te komen. Online morele onthechting kan verminderd worden door het trainen van het digitaal moreel kompas. Een digitaal moreel kompas geeft richting bij het maken van keuzes voor het ‘juiste’ handelen online (zie ook de publicatie Digitaal Moreel Kompas).
7. Vergroot persoonlijk verantwoordelijkheidsgevoel
   De online wereld is een publiek domein waar veel mensen het kwetsende gedrag kunnen zien. Dat activeert het ‘omstandereffect’: mensen zijn minder geneigd in te grijpen omdat zij ervan uitgaan dat anderen het zullen doen. Hoe meer toekijkers er zijn, hoe minder persoonlijke verantwoordelijkheid je voelt om iets te doen. Het omstandereffect kan verminderd worden door mensen online meer publiek zelfbewust te maken. Bijvoorbeeld door hen te laten voelen dat ze online zichtbaar zijn voor anderen.
8. Focus op het helpen van naasten
   Mensen zijn over het algemeen eerder geneigd hulp te bieden aan vrienden en familieleden dan aan onbekenden. Dat geldt ook voor online upstander-gedrag. Als mensen het slachtoffer van online kwetsend gedrag kennen, zijn ze eerder geneigd als upstander voor hen in actie te komen.
9. Beïnvloed de sociale norm
   Omstanders komen eerder als upstander in actie als ze denken dat anderen uit hun omgeving dat ook doen. Dat werkt ook omgekeerd: wanneer mensen de indruk hebben dat anderen uit hun omgeving niet als upstander in actie komen, is er een grotere kans dat zij dat zelf ook niet doen. De sociale norm kan op verschillende manieren positief beïnvloed worden. Bijvoorbeeld door invloedrijke rolmodellen (bijvoorbeeld leeftijdsgenoten waartegen opgekeken wordt of populaire sociale media influencers) te vinden en hen te motiveren als upstander in actie te komen. Of door te communiceren dat de meeste andere sociale mediagebruikers als upstander in actie komen tegen kwetsend gedrag online (bijv. ’De meeste mensen die jij volgt op Instagram vinden het belangrijk om kwetsend gedrag te melden bij het platform’).
10. Creëer een netwerk van upstanders of doe mee met een bestaande beweging
    Je kunt de sociale norm positief veranderen door het goede voorbeeld te geven en zelf een zichtbare upstander te zijn. Het is echter nog veel krachtiger als je dat samen met anderen doet en een georganiseerde tegenbeweging te vormen.Een goed voorbeeld is het project #DatMeenJeNiet van Movisie, Diversity Media en Hogeschool Inholland.

Lees in de bitefile over prosociaal gedrag wat je nog meer kunt doen om bij te dragen aan een sociale online wereld.

Onbeantwoorde vragen voor de toekomst

Alhoewel er al vrij veel onderzoek gedaan is naar online upstander-gedrag, is een groot aantal vragen nog onbeantwoord:

• Als omstanders op een directe manier als upstander in actie willen komen, hoe kunnen zij hun boodschap dan het beste formuleren om het kwetsende gedrag online te laten stoppen en slachtoffers effectief te ondersteunen?
• Is er een verschil in effectiviteit tussen openbare en privéberichten aan dader en/of slachtoffer? Verschilt dat effect per type kwetsend gedrag (bijv. shaming, haat, canceling).
• Wanneer is kwetsend gedrag online ‘ernstig’ genoeg om in te grijpen? En hoe kunnen mensen getraind worden de ernst van situaties goed in te schatten?
• Hoe kan het digitale morele kompas van mensen het beste getraind worden zodat morele onthechting online afneemt?
• Hoe kan het omstandereffect online verminderd worden? Welke interventiestrategieën zijn effectief om het verantwoordelijkheidsgevoel te vergroten bij omstanders die getuige zijn van kwetsend gedrag?
• Hoe kunnen socialemediaplatformen het makkelijker (en veiliger) maken voor mensen om als upstander in actie te komen?

De Bitefile ’10 tips om online upstander-gedrag te stimuleren’ is gebaseerd op deze artikelen